αγησίλαος

I

Όνομα βασιλιάδων της Σπάρτης.

1. Α. Α’ (10ος-9ος αι. π.Χ.). Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του. Κατά τον Παυσανία, στα χρόνια του εφαρμόστηκαν οι νόμοι του Λυκούργου. Κατά τον Απολλόδωρο, βασίλευσε από το 920 έως το 877 π.Χ.

2. Α. Β’ (444 – 361 π.Χ.). Καταγόταν από το γένος των Ευρυπωντιδών. Με μεγάλα προτερήματα και μεγαλοφυείς στρατιωτικές αρετές, αγωνίστηκε για να ενισχύσει την ηγεμονία της Σπάρτης, που την αντιλαμβανόταν ως στρατιωτική υπεροχή σε βάρος των δημοκρατικών ελευθεριών. Από το 396 έως το 394 πολέμησε εναντίον των Περσών στη Μικρά Ασία, όπου τον έστειλαν οι έφοροι της Σπάρτης για να ενισχύσει με το στράτευμά του τις εκεί ελληνικές πόλεις. Συνέτριψε τους Πέρσες κοντά στις Σάρδεις (394)· μετά όμως τον ανακάλεσαν στη Σπάρτη για να υπερασπίσει την πατρίδα του από τις συνασπισμένες δυνάμεις Αθηνών, Άργους, Κορίνθου και Θηβών που τις αντιμετώπισε επιστρέφοντας και τις νίκησε κοντά στη βοιωτική Κορώνεια (394), συνέχισε δε επί χρόνια τον πόλεμο εναντίον τους. Μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη (387) ο Α. συνέχισε την επεκτατική πολιτική του ενισχύοντας την Πελοποννησιακή συμμαχία, αντικαθιστώντας τα δημοκρατικά πολιτεύματα με ολιγαρχικά και αντιτασσόμενος στην προοδευτική επιβολή της θηβαϊκής κυριαρχίας έως τη μάχη της Μαντίνειας (362) όπου τον νίκησαν οι Θηβαίοι με τον Επαμεινώνδα. Μετά τη μάχη έφυγε στην Αίγυπτο αναζητώντας τα αναγκαία για να συνεχίσει τον πόλεμο και να αναστηλώσει το σπαρτιατικό μεγαλείο. Δεν πρόφτασε όμως, γιατί πέθανε στην Κυρήνη κατά το ταξίδι της επιστροφής.

Ονομαστή είναι η εγκωμιαστική βιογραφία του Α. που έγραψε ο φίλος του Ξενοφών.

II

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Έφορος της Σπάρτης (3ος αι. π.Χ.). Ήταν αδελφός της Αγησιστράτης, μητέρας του Άγη Δ’, θείος κατά συνέπεια του νεωτεριστή βασιλιά της Σπάρτης. Χάρη στην ευγλωττία και το πρακτικό πνεύμα του, υπήρξε αρχικά πολύτιμος σύμμαχος του Άγη στις μεταρρυθμιστικές του προσπάθειες. Σε συνέχεια όμως τάχθηκε με το μέρος του Λεωνίδα, συμβασιλιά και αντίπαλου των μεταρρυθμίσεων. Όμως, η μεταστροφή του αυτή δεν τον έσωσε από την εξορία όπου τον καταδίκασαν οι Σπαρτιάτες, κυρίως εξαιτίας της έκλυτης ζωής του και της ανάρμοστης για τις σπαρτιατικές αντιλήψεις συμπεριφοράς του.

2. Αθηναίος (5ος αι. π.Χ.), αδελφός του Θεμιστοκλή. Όταν ο Ξέρξης βάδιζε εναντίον των Αθηνών, ο Α. μεταμφιέστηκε σε Πέρση και μπόρεσε να εισχωρήσει στο περσικό στρατόπεδο, όπου πήρε έναν σωματοφύλακα του Ξέρξη για τον ίδιο τον βασιλιά και τον σκότωσε. Οι Πέρσες τον συνέλαβαν και τον καταδίκασαν να καεί ζωντανός. Όταν όμως τον οδήγησαν στη φωτιά, έβαλε το δεξί του χέρι στις φλόγες και το άφησε να καίγεται χωρίς να συσπάται ούτε ένας μυς του προσώπου του. O Ξέρξης, που παρακολουθούσε τη σκηνή, θαύμασε την ανδρεία του και του χάρισε τη ζωή.

* * *

ἀγησίλαος, ο (Α)

(επίθ. τού Άδη) αυτός που οδηγεί τον λαό.

[ΕΤΥΜΟΛ. < ἁγησι-, δωρ. τ. (αττ. ιων. ἥγησις) + λαός. Η ψίλωση τού τύπου δυσερμήνευτη

πιθ. να προήλθε ανομοιωτικά προς το σ που ακολουθούσε και που σε ορισμένες διαλέκτους (Λακωνική) μπορούσε να εξελιχθεί σε δασύ φθόγγο (ΗΑΓΕΗΙΛΑΣ)].